۷ گام با تفکر سیستمی

۱) یافتن الگوی تغییرات، به جای تمرکز بر وقایع:

ﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ  ﻋﺎدت دارﻳﻢ ﻓﻘﻂ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻣﺤﻴﻂ و ﺳﻴﺴﺘﻢ را درك کنیم و از درك ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺗﺪرﻳﺠﻲ عاجزیم.  ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﻳنه ﻛﻪ اﻣﺮوزه اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ برای ﺑﻘﺎء ﺳﺎزﻣﺎن ها، نتیجه ی فرایندهای آرام و تدریجی هستند، نه وقایع ناگهانی.

در کتاب بهتر از خوب، مثالی اومده: «ﺗﺨﻢ ﻣﺮﻏﻲ در ﮔﻮﺷﻪ اي ﻗﺮار دارد. ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آن اﻋﺘﻨﺎ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻳﻚ روز ﻛﻪ ﭘﻮﺳﺖ آن ﻣﻲ ﺗﺮﻛﺪ و ﺟﻮﺟﻪ اي از آن ﺳﺮ در ﻣﻲ آورد. ﻫﻤﻪ روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻣﺠﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ واﻗﻌﻪ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ می کنند: تحول حیرت آور در تخم مرغ! تبدیل تخم مرغ به جوجه! انقلاب چشم گیر تخم مرغ!» تو گویی تخم مرغ بیچاره، یک شبه به جوجه تبدیل شده؛ اما از دید جوجه، داستان کاملا متفاوت است.

۲) تفکر براساس رابطه علت و معلولی:

باید پرسید: ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ یا ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس راﺑﻄﻪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ؟دو ﻣﺘﻐﻴﺮ، زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ همدیگه ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ اﻧﺪ که ﺑﺎ هم ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ اﻓﺰاﻳﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ (ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺜﺒﺖ) و یا اینکه اگر یکی از اون ها کاهش پیدا کرد، دیگری افزایش پیدا کنه. (همبستگی منفی)

اما باید توجه کنیم که؛ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎی همبسته، لزوما داراي ارﺗﺒﺎط ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ نیستند. اﺳﺘﺮﻣﻦ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺜﺎﻟﻲ داره: «ﻣﻴﺰان ﻓﺮوش ﺑﺴﺘﻨی و ﻧﺮخ ﺟﻨﺎﻳﺘﻬﺎ دارای همبستگی ﻣﺜﺒﺖ اﻧﺪ!! ﺣﺠﻢ ﻓﺮوش ﺑﺴﺘﻨﻲ و ﻧﺮخ ﺟﻨﺎﻳﺘﻬﺎ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اﻓﺰاﻳﺶ و در زﻣﺴﺘﺎن ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ. اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ رخ دﻫﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮوش ﺑﺴﺘﻨﻲ را ﻋﻠﺖ ﺟﻨﺎﻳﺘ ﻬﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ راه ﺑﺮاي ﻛﺎﻫﺶ ﺟﻨﺎﻳﺘ ﻬﺎ، ﻓﺮوش ﺑﺴﺘﻨﻲ را ﻣﻤﻨﻮع ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ!!»

وﻟﻲ واﻗﻌﻴﺖ اینه ﻛﻪ علت رشد فروش بستنی و نرخ جنایت ها، اﻓﺰاﻳﺶ دﻣﺎي ﻫﻮا است.

۳) توجه به پیامدهای ناخواسته و رفتار نامشهود سیستم های اجتماعی:

شاید این تجربه را داشته باشید که گاهی به امید بهبود شرایط محیط بیرونی، دست به اقداماتی می زنید و برنامه ای مشخص را آغاز می کنید. مطمئن هستید که فضا بهتر میشه و گام های اجرایی برنامه را اندک اندک طی می کنید؛ اما با گذشت زمان متوجه می شوید تلاش شما برای حل اون مشکل، اوضاع را بدتر کرده و با عکس العمل هایی مواجه می شوید که انتظارشون را نداشتید!

باید بدونیم تصمیمات ما باعث عکس العمل دیگران و محیط میشه. عکس العمل هایی که قصد دارن توازنی که ما بر هم زدیم را برگردانن. فارستر، این پدیده ها را «رفتار غیر شهودی سیستم های اجتماعی» نامیده. این پویایی های (dynamics) پیش بینی نشده، باعث مقاومت در برابر سیاست ها میشه و پاسخ سیستم، مداخله ها را با تاخیر، تضعیف یا شکست مواجه می کنه.

ﺑﻪ طور ﻣﺜﺎل: ﻓﺮوش ﺷﺮﻛﺖ شما در سال ﮔﺬﺷﺘﻪ 80 میلیون دلار، اما هدف فروش شما 100 میلیون دلار بوده. شما گزینه های ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺑﺮاي جبران این تفاوت در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ گیرید. ممکنه ﻗﻴﻤﺖ ﻫﺎ را ﻛﺎﻫﺶ بدید ﺗﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺗﺤﺮﻳﻚ بشه و ﺳﻬﻢ ﺑﺎزار افزایش پیدا کنه، ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﻓﺮوش را ﺑﺎ ﺷﺨﺺ پرتکاپویی ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ اﻗﺪاﻣﺎت دیگه ای اﻧﺠﺎم بدید. ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ را اﻧﺘﺨﺎب و اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد (یا حداقل شما امیدوارید که اینطور بشه).ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ راه ﺣﻞ ﺷﻤﺎ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﻧﺸﺎن میده. وﻗﺘﻲ ﻓﺮوش ﺷﻤﺎ اﻓﺰاﻳﺶ پیدا میکنه، رقبا قیمت ها را کاهش میدن و فروش مجددا افت می کنه. راه حل دیروز، تبدیل به مسئله امروز میشه!

باید بدونیم ما استاد خیمه شب بازی نیستیم که بر یک سیستم بیرونی اثر بذاریم. ما درون سیستم هستیم. بازخورد وجود داره. مقاوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ به وجود میاد، ﭼﻮن ﻣﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﺎزﺧﻮردﻫﺎي ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪه در ﺳﻴﺴﺘﻢ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ درك ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻴﻢ.